Niezmiernie miło nam jest poinformować, że w ramach projektu "Czynna ochrona rzadkich gatunków zwierząt w Puszczy Solskiej" POIS.02.04.00-00-0179/16-02 wydaliśmy album o Puszczy Solskiej.

O czym on jest?

Puszcza Solska to dokument chwili. Pokazane tu fotografie przedstawiają najpiękniejsze oblicza Lubelszczyzny, uchwycone na przestrzeni kilku ostatnich lat. Bohaterami albumu są rdzenni mieszkańcy Puszczy Solskiej – gatunki zwierząt i roślin, które niestety na skutek zmian środowiskowych są coraz rzadziej spotykane. Ten unikalny kompleks leśny jest jedną z ostatnich ostoi tych gatunków w Polsce.

Autorzy, na co dzień zajmujący się badaniami i ochroną przyrody z ramienia Lubelskiego Towarzystwa Ornitologicznego, niniejszą pracą pragną choć częściowo zmienić spojrzenie na bory i mokradła oraz podkreślić potrzebę ochrony tego unikatowego na skalę Unii Europejskiej kompleksu leśnego dla przyszłych pokoleń.

Egzemplarz bezpłatny. Papierowa wersja albumu dostępna będzie w biurze LTO w Lublinie (ul. Mełgiewska 74, lok. 209) od 16 czerwca. Książkę można odebrać w każdy wtorek, w godzinach 14-16 (prosimy o uszanowanie wskazanego terminu :).

Gniewosz plamisty jest jednym z 5 gatunków węży występujących w Polsce. Objęty jest ochroną gatunkową ścisłą oraz tzw. ochroną strefową. Wąż ten jest jednym z najrzadszych gatunków w polskiej herpetofaunie. Najliczniejsze populacje zamieszkują południową Lubelszczyznę (Puszczę Solską i Roztocze), Podkarpacie, Małopolskę i Ziemię Lubuską.

Charakteryzuje się stosunkowo delikatną i smukłą budową ciała z niezbyt wyraźnie wyodrębnioną głową. Długość dorosłych osobników zawiera się zazwyczaj w granicach 50-60 cm (sporadycznie sięga 80-90 cm). Ubarwienie gniewosza jest zróżnicowane, zwykle doskonale dostosowane do środowiska, w którym żyje.

Fot. 1. Dorosła samica gniewosza plamistego o ubarwieniu szarym (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 2. Dorosła samica gniewosza plamistego o ubarwieniu brązowym (fot. Przemysław Stachyra).

Gniewosz plamisty jest gatunkiem zamieszkującym mozaikę siedlisk leśnych i otwartych – zwykle z dużym dostępem słońca. W Puszczy Solskiej spotkać go można w widnych borach sosnowych o zróżnicowanej strukturze wiekowej, na rozległych śródleśnych enklawach i w śródleśnych osadach oraz na torfowiskach i w śródleśnych dolinach rzecznych.

Fot. 3. Środowisko życia gniewoszy plamistych w Puszczy Solskiej – widne starodrzewy sosnowe (fot. Michał Korga).

Fot. 4. Środowisko życia gniewoszy plamistych w Puszczy Solskiej – wrzosowiska na śródleśnych polanach (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 5. Środowisko życia gniewoszy plamistych w Puszczy Solskiej – śródleśne torfowiska i bory bagienne (fot. Przemysław Stachyra).

Ważnymi elementami w siedlisku są kryjówki, które stanowią głównie próchniejące leżące drzewa i pniaki drzew ściętych oraz mikrorzeźba terenu (szczeliny, szpary na niewielkich skarpach).

Fot. 6. Wylinka gniewosz plamistego pozostawiona w dziuplastej brzozie (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 7. Szczelina w piaszczystej skarpie pod korzeniem starego drzewa jest miejscem schronienia gniewoszy plamistych (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 8. Młody gniewosz plamisty na próchniejących konarze starej sosny (fot. Przemysław Stachyra).

Gniewosz plamisty jest drapieżnikiem żywiącym się przede wszystkim jaszczurkami (zwinką i żyworodną oraz młodocianymi padalcami) a także małymi ssakami i sporadycznie bezkręgowcami.

Fot. 9. Jaszczurka żyworodna stanowi podstawę diety gniewoszy plamistych (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 10. Padalec kolchidzki bywa również jedną z ofiar gniewoszy plamistych (fot. Przemysław Stachyra).

Płazy i gady, a zwłaszcza węże nie są w Polsce darzone sympatią a strach i niewiedza skutkują negatywnym nastawieniem społecznym, którego najbardziej drastycznym przejawem – jest celowe zabijanie węży niezależnie od gatunku.

W Puszczy Solskiej głównymi stwierdzonymi zagrożeniami dla gniewosza plamistego są śmiertelność w wyniku rozjeżdżania przez pojazdy i celowe zabijanie oraz lokalny zanik siedlisk w wyniku działalności gospodarczej i działań infrastrukturalnych (budowa i remonty dróg).

Fot. 11. Śmiertelność na drogach stanowi kluczowe zidentyfikowane zagrożenia dla gniewoszy w Puszczy Solskiej (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 12. Niszczenie siedlisk rozrodczych (na fotografii: przydrożnych próchniejących pniaków) stanowi poważne zagrożenie dla populacji gniewoszy plamistych w Puszczy Solskiej (fot. Przemysław Stachyra).

Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne, dzięki wsparciu finansowemu Centrum Koordynacji Projektów Środowiskowych (CKPŚ), realizuje program badawczo-ochronny „Czynna ochrona rzadkich gatunków zwierząt w Puszczy Solskiej” (Nr projektu: POIS.02.04.00-00-0179/16). Jednym z gatunków objętych projektem jest gniewosz plamisty. Zainteresowanie tym gatunkiem wynikło z niewystarczającego poznania jego rozmieszczenia w Puszczy Solskiej oraz potrzeb wdrożenia propozycji działań ochrony jego siedlisk jako wytycznych do planów urządzenia lasów puszczańskich nadleśnictw.

Głównymi działaniami realizowanymi w ramach tego programu są:

1. Ocena rozmieszczenia oraz wielkości, struktury płciowej i wiekowej populacji gniewosza plamistego w Puszczy Solskiej, w tym rozkładanie sztucznych kryjówek zwiększających szanse wykrycia gatunku.

Dzięki badaniom specjalistów herpetologów oraz zastosowaniu 80 zestawów sztucznych kryjówek (5 egzemplarzy pokryć dachowych, tzw. ondulin na danym stanowisku) rozłożonych w obszarze znanych i dogodnych stanowisk, w latach 2017-2018 w Puszczy Solskiej stwierdzono odpowiednio 31 i 65 nowych stanowisk (przykładowa mapa schematyczna rozmieszczenia stwierdzeń w roku 2018). Każde stwierdzenie gniewosza było udokumentowane fotografią oraz zapisane w urządzeniu GPS.

Fot. 13. Inwentaryzacja i monitoring gniewoszy plamistych w Puszczy Solskiej z wykorzystaniem sztucznych kryjówek (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 14. Każde stanowisko dokumentowane było zaznaczeniem w urządzeniu GPS i wykonaniem fotografii (fot. Paweł Marczakowski).

Fot. 15. Rozmieszczenie stwierdzeń gniewosza plamistego w Puszczy Solskiej w roku 2018 (mapa z raportu rocznego).

2. Ocena charakterystyki siedlisk w obrębie znanych i nowych stanowisk – opis preferencji siedliskowych, obecności kryjówek, miejsc do rozrodu i zasobności pokarmowej.
3. Ocena zagrożeń istniejących i potencjalnych ze strony czynników naturalnych (sukcesja roślinności w tym zacienienie, drapieżnictwo) i antropogenicznych (sposób gospodarowania, eksterminacja, śmiertelność wskutek kolizji).

Na każdym ze stanowisk gniewosza dokonano szczegółowego opisu jego fizjonomii oraz stwierdzonych i potencjalnych zagrożeń, które były podstawą do wdrożenia działań ochrony czynnej.

4. Czynna ochrona najważniejszych miejsc występowania gniewosza plamistego, polegająca na usuwaniu zadrzewień i zakrzewień zacieniających stanowisko występowania oraz wykładaniu karp korzeniowych jako miejsc schronienia.

Na stanowiskach wskazanych przez specjalistów wdrażano działania związane z usuwaniem zakrzewień nadmiernie zacieniających miejsce bytowania tego węża oraz wykładano karpy korzeniowe wzbogacające zasobność kryjówek i miejsc rozrodu. Roślinność usunięto na 22 stanowiskach , zaś karpy korzeniowe rozłożono na 45 stanowiskach.

Fot. 16a. Stanowisko gniewosza plamistego przed wykonaniem zabiegów ochronnych (ułożeniem karp korzeniowych i usunięciem zakrzewień (czeremchy amerykańskiej) (fot. Przemysław Stachyra).

Fot. 16b. Stanowisko gniewosza plamistego po wykonaniu zabiegów ochronnych (fot. Przemysław Stachyra).

Stanowiska poddane zabiegom czynnej ochrony są kontrolowane przez specjalistę monitorującego skuteczność tych działań.

5. Wypracowanie optymalnych rozwiązań związanych z metodyką inwentaryzacji i monitoringu gniewosza plamistego.

Przed zakończeniem projektu, ekspert naukowy ds. gniewosza plamistego, wraz ze specjalistami biorącymi udział w badaniach opracują wytyczne metodyczne dotyczące inwentaryzacji i monitoringu gniewosza plamistego.

6. Działania edukacyjne i wydawnicze, w tym szkolenia i wykłady dla Służby Leśnej.

W ramach tego działania wydano folder popularno-naukowy nt. gniewosza plamistego, przygotowano syntetyczną informację na stronę internetową projektu o realizowanych działaniach oraz przygotowano prelekcje dla pracowników Służb Leśnych administrujących w lasach Puszczy Solskiej.

7. Opracowanie, wspólnie z Administracją Lasów Państwowych i organami ochrony przyrody, planu ochrony gniewosza plamistego i jego siedlisk w Puszczy Solskiej.

Końcowym efektem realizacji działań poświęconych gniewoszowi plamistemu w Puszczy Solskiej będzie opracowanie wytycznych ochronnych dla tego gatunku wspólnie e Służbami Ochrony Przyrody i Administracją Lasów Państwowych, które w założeniu powinny znaleźć się w programach ochrony przyrody planów urządzenia lasów puszczańskich nadleśnictw.

Poszukiwania będziemy prowadzić m.in. na polach w okolicach miejscowości Łukowa, Zamch i Chmielek w powiecie biłgorajskim. 

Od wielu lat na tych terenach odnotowujemy przypadki otrucia bielików po spożyciu przez nie zatrutej padliny wyłożonej przez okolicznych mieszkańców celem eliminacji lisów.  

Począwszy od najbliższego weekendu, przez całą zimę tj. do 15 marca, praktycznie w każdy weekend będziemy kontrolować okoliczne pola. Oferujemy darmowy nocleg (łóżko z pościelą) w stacji terenowej LTO w Pukałach i całodzienne wyżywienie.  

Prace odbędą się w ramach realizacji projektu „Czynna ochrona rzadkich gatunków zwierząt w Puszczy Solskiej” (nr projektu: POIS.02.04.00-00-0179/16-00). 

Zgłoszenia należy przesyłać na adres: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Informujemy, że projekt „Czynna ochrona rzadkich gatunków zwierząt w Puszczy Solskiej” (nr projektu: POIS.02.04.00-00-0179/16-00) uzyskał dofinansowanie ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska w Lublinie. Tym samym dotacja funduszu zostanie przeznaczona na wkład własny LTO do realizacji następujących zadań:

 1. Budowa trwałego ogrodzenia wraz z odłownią i kwaterami wraz z przenośnym ogrodzeniem do kwaterowania co pozwoli na wprowadzenie ekstensywnego wypasu.

2. Przygotowanie dokumentacji projektowej na budowę i remont przepustów (23 szt. przepustów oraz 4 szt. przepustów z możliwością piętrzenia) oraz budowę 2 oczek wodnych.

3. Monitoring linii średniego napięcia na terenie Puszczy Solskiej.

4. Inwentaryzacja oraz działania prowadzące do sporządzenia planów ochrony dla wszystkich stanowisk gniewosza na terenie realizacji projektu.

5. Inwentaryzacja oraz działania prowadzące do sporządzenia planów ochrony dla wszystkich stanowisk gniewosza na terenie realizacji projektu.

Jesienią zorganizowaliśmy dwa obozy dla wolontariuszy w Puszczy Solskiej. Pierwszy odbył się w dniach 1-7 października, kolejny zaś w dniach 29 października – 4 listopada 2018 roku. Szczęśliwie mimo dość późnej pory pogoda w zasadzie nam dopisała i pozwoliła zrealizować plan. Nawet deszczowe dni wykorzystywaliśmy pracowicie na naprawę Defendera oraz spożycie słynnej golonki ;).

Najważniejszym zadaniem, jakie wykonaliśmy był remont wiaty na siano na łąkach, gdzie wypasamy krowy. Niestety stare żerdzie były w opłakanym stanie i po usunięciu warstwy obornika należało zbudować nowe ogrodzenie tak, aby uniemożliwić bydłu tratowanie siana.  Ponadto na ponad 100 ha kwaterze rozpoczęliśmy montaż izolatorów pomiędzy żerdziami. W ostatnim czasie część koników nauczyła się podważać żerdzie wkładając pomiędzy je łeb. Dlatego konieczny był montaż pastucha elektrycznego pomiędzy żerdziami. Nasze koniki poznały co to prąd przy okazji ich kwaterowania w sezonie lęgowym. A że nauka idzie dość szybko w las, postanowiliśmy im przypomnieć, że biały sznurek od snopowiązałki potrafi kopać prądem ;).

Podczas pierwszego obozu zbudowaliśmy też dodatkowe grodzenie przy odłowni tak, aby ułatwić odłów, hodowlany przegląd i opis urodzonych w 2018 koników. Obecnie wykorzystujemy je jako magazyn dla beli z sianem.

Ponadto w czasie obozów uczestnicy wykonywali inne prace jak: czyszczenie budek dla włochatek, drobne prace porządkowe w stacji terenowej, porządkowanie terenu na łąkach, gdzie prowadzony jest wypas i inne. Uczestnicy I obozu wraz z zaproszonymi członkami i sympatykami LTO wzięli także czynny udział w otwarciu stacji terenowej.

Z końcem kwietnia zakończyliśmy główne prace budowlane stacji terenowej LTO w Pukałach, w Puszczy Solskiej. Powoli do końca zmierzają formalne procedury oddania do użytkowania…
Pomimo końca prac budowlanych, intensywnie pracujemy nad wyposażeniem budynku w podstawowe meble, kuchnię oraz podstawowe sprzęty niezbędne do normalnego fukcjonowania. Mamy już na stanie ekspres do kawy z dedykowanym zestawem porcelany, szlauch, zestaw mioteł i grilla :).
W tej chwili trwa produkcja łóżek oraz mebli do kuchni. Staramy się również o podstawowe wyposażenie sali edukacyjnej oraz… trawnik.
Wkrótce zaprosimy wolontariuszy na pierwsze obozy.

Już teraz zapraszamy naszych członków i sympatyków do odwiedzenia naszego gospodarstwa. Na miejscu przebywa nasz zarządca ostoi vel. Pastuszek, czyli Michał Korga, z którym należy się kontaktować w sprawie odwiedzin.   Michał często i dużo przebywa w terenie, dlatego najlepiej wcześniej dać mu znać: telefon do Michała: 796 595 123.